H θεσμοθέτηση μεταπτυχιακών σπουδών στο E.M.Π.

Τις αρχές της δεκαετίας του 1990, επί πρυτανείας N. Μαρκάτου, Γ. Τσαµασφύρου και Κ. Παναγόπουλου, η Σύγκλητος ανέθεσε τον συντονισµό επιτελικών Συγκλητικών Επιτροπών σε µια οµάδα νέων καθηγητών ξεκινώντας µια ιδιαίτερη εποχή συνέργειας, ανταλλαγής απόψεων και προσδοκιών. Το γεγονός ότι ήµασταν νέοι συνέβαλε ώστε ο προβληµατισµός να εµβαθύνει σε κύρια στρατηγικά ζητήµατα της εκπαίδευσης, τα οποία θα αναφέρω παρακάτω. Τη δεκαετία που ακολούθησε η Επιτροπή Μεταπτυχιακών Σπουδών1 κινητοποίησε τις δυνάµεις της πανεπιστηµιακής κοινότητας -σηµειώνω τη σηµαντική συµβολή του Συλλόγου Μεταπτυχιακών Σπουδαστών- και άνοιξε δρόµους επικοινωνίας µε τα θεσµικά όργανα εθνικής πολιτικής. Και ενώ όλα ήταν υπό εξέλιξη, το Β΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (Κ.Π.Σ.) πυροδότησε µια νέα διαδικασία σχεδιασµού, θεσµοθέτησης και χρηµατοδότησης νέων µορφών Μεταπτυχιακών Σπουδών καθιστώντας απαραίτητη την αντιµετώπιση πολλαπλών πολύπλοκων καινούριων θεµάτων. Ο διάλογος συνεχίστηκε και δεν περιορίστηκε στις ευκαιρίες χρηµατοδότησης.

Τα σηµαντικότερα για την εποχή θέµατα:

• Η διατήρηση του δηµόσιου χαρακτήρα του Πανεπιστηµίου.

• Η ανάπτυξη Μεταπτυχιακών Σπουδών, που δεν θα υποβαθµίζει την ισχύ του Διπλώµατος του Ε.Μ.Π. Παρόλο που οι συζητήσεις δεν έχουν καταγραφεί, ο προβληµατισµός σχετικά µε την επιλογή χρονικής συσχέτισης προπτυχιακών, µεταπτυχιακών σπουδών (π.χ. 3+2 ή 4+1 χρόνια ή κάτι άλλο) υπήρξε εκτεταµένος µέχρις ότου καταλήξει η κοινότητα του E.M.Π. στη δοµή Μεταπτυχιακών Σπουδών, όπως τη γνωρίζουµε σήµερα. 

• Ο συντονισµός Προ- και Μεταπτυχιακών Σπουδών σε συνδυασµό µε τη σταδιακή εµβάθυνση σε επιστηµονικές περιοχές από τις προπτυχιακές στις µεταπτυχιακές σπουδές, στην εκπόνηση διδακτορικών διατριβών και µεταδιδακτορικής έρευνας.

• Ο εκσυγχρονισµός και η οργάνωση της διαδικασίας απόκτησης διδακτορικού διπλώµατος, ύστερα από υποχρεωτική παρακολούθηση σειράς µαθηµάτων.

• Οι Προδιδακτορικές Σπουδές. Η διαδικασία εκπόνησης Διδακτορικής Διατριβής, τα µαθήµατα των Τοµέων και των Προγραµµάτων Ειδίκευσης ως ολοκληρωµένη ενότητα. Η συνάρθρωση του νέου πολύπλοκου διεπιστηµονικού “Δικτύου” Μεταπτυχιακών Σπουδών (βλ. παρακάτω) µε αναβαθµισµένους κύκλους ειδικευµένων µαθηµάτων παρέχει και την απαραίτητη εµβάθυνση την οποία απαιτεί η διαδικασία εκπόνησης Διδακτορικής Διατριβής. Διευκολύνει τη ροή πληροφόρησης και συνεργασίας και στηρίζει τις ιδιαιτερότητες των γνωστικών περιοχών και τις ειδικευµένες κατά περιοχή και πρόγραµµα ανάγκες.

• Η σχέση Έρευνας και Μεταπτυχιακών, κυρίως, Σπουδών. Διατυπώσαµε τότε την αναγκαιότητα διάρθρωσης ερευνητικής πολιτικής εντός του Ιδρύµατος και σε εθνικό επίπεδο, η οποία θα εξελίσσεται και θα ανανεώνεται διαχρονικά µε βάση την κατανόηση των µετασχηµατισµών και στρατηγικά επιλεγµένους επιστηµονικούς τοµείς. Με ευελιξία, για να στηρίζει προσπάθειες που διεκδικούν τον επαναπροσδιορισµό ή τον εµπλουτισµό των προτεραιοτήτων. 2 Τονίσαµε τη σηµασία ουσιαστικής παρουσίας των Α.Ε.Ι. στη διαδικασία λήψης αποφάσεων για εθνικές ερευνητικές επιλογές και ενίσχυσης του διαλόγου στα Α.Ε.Ι. για την επεξεργασία και την επικαιροποίηση αυτών των επιλογών. Μας απασχόλησαν οι τοµείς που δεν χρηµατοδοτούνται από την αγορά, αλλά υπερβαίνουν τις απαιτήσεις της αγοράς και µπορούν να οδηγήσουν σε νέους δρόµους για τα Α.Ε.Ι. και τον κοινωνικό χώρο γενικότερα. Με αυτή την οπτική, η Επιτροπή εισηγήθηκε (23-5-1996), τη δηµιουργία διεπιστηµονικών εκπαιδευτικώνερευνητικών πυρήνων στήριξης των Μεταπτυχιακών Σπουδών και της Έρευνας (Έγκριση Συγκλήτου, 5-7-1996) –σε σηµαντικές για το Ίδρυµα και τη χώρα περιοχές, που τότε αναπτύσσονταν ανεπαρκώς–, καθώς και τη διάθεση 400 εκατοµµυρίων δραχµών από τον Ε.Λ.Ε. και τον Τακτικό Προϋπολογισµό για χρηµατοδότηση προτάσεων από µέλη Δ.Ε.Π., εργαστήρια κ.λπ., ανοίγοντας έτσι τον δρόµο για την υποστήριξη της βασικής έρευνας.

Υποστηρίξαµε και τότε πόσο απολύτως απαραίτητη είναι η χάραξη µακροχρόνιας στρατηγικής για την επιλογή και την ανάπτυξη επιστηµονικών περιοχών τις οποίες χρειάζεται η ελληνική κοινωνία, και µε αυτό το πνεύµα θα µπορούσαµε να οραµατισθούµε τα Α.Ε.Ι., τα Ερευνητικά Κέντρα, τους παραγωγικούς φορείς, τα Υπουργεία Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων και Ανάπτυξης, τους Δήµους και τις Κοινότητες να συνεργάζονται, να ενισχύουν και να χρηµατοδοτούν εκπαιδευτικούςερευνητικούς πυρήνες για τα θέµατα που τους απασχολούν, να θεσµοθετούν κατάλληλους µηχανισµούς για την υλοποίηση, την αξιολόγηση και την αναβάθµιση της προσπάθειας. Διαδικασία η οποία συµβάλλει µακροχρόνια στη διαµόρφωση ρεαλιστικής εικόνας ως προς το ποιες είναι οι κρίσιµες επιστηµονικές περιοχές για την εξελικτική πορεία της χώρας.

Υποστηρίξαµε, επίσης, ότι στη χώρα µας δεν υπάρχουν “αµιγή” κέντρα αριστείας έρευνας και εκπαίδευσης. Υπάρχουν όµως “θύλακοι αριστείας”, διαµορφωµένοι ή εν δυνάµει, η συνέργεια των οποίων χρειάζεται να επιτευχθεί. Ο σχεδιασµός των Μεταπτυχιακών και της Έρευνας µπορεί να δράσει καταλυτικά προς αυτή την κατεύθυνση. Για να το επιτύχουµε, χρειαζόµαστε θεσµικές ρυθµίσεις αλλά και µια νέα επιστηµονική και τεχνολογική κουλτούρα. Μια κουλτούρα αλληλεγγύης και συνεργασίας. Συνθήκη περισσότερο παρά ποτέ απαραίτητη, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού χώρου έρευνας και εκπαίδευσης και στην αναγκαιότητα υποστήριξης εθνικών επιλογών και θέσεων. 3

• Η διάρθρωση και η ενίσχυση “Δικτύων” Μεταπτυχιακών Σπουδών και Έρευνας. Οι Διδακτορικές Σπουδές και τα Διεπιστηµονικά Διατµηµατικά Διαπανεπιστηµιακά Μεταπτυχιακά Προγράµµατα, σε συνδυασµό µε τη χρηµατοδότηση, έδιναν µια µοναδική ευκαιρία για τη διάρθρωση πλέγµατος, για ένα “Δίκτυο” συνεργειών και ανάπτυξης αντικειµένων µε υπέρβαση των “στεγανών” των Τµηµάτων. Αυτό θα οδηγούσε στη βέλτιστη αξιοποίηση των δυνατοτήτων µας, στην αναβάθµιση των µαθηµάτων ειδίκευσης, αλλά και στη σύνδεση µε τις ροές που οδηγούν σε Διδακτορικό Δίπλωµα. Σε ολοκληρωµένη µορφή, το “Δίκτυο” επιτρέπει την ελεύθερη επιλογή µαθηµάτων και διδακτικών µονάδων από τους µεταπτυχιακούς σπουδαστές -στη λογική της παρακολούθησης σταδίων εµβάθυνσης κατά αντικείµενο- καθώς και την ελεύθερη µετακίνηση Δ.Ε.Π. στο Ε.Μ.Π. και στα συνεργαζόµενα Α.Ε.Ι. Επίσης, διευκολύνει τη σύνδεση των Μεταπτυχιακών µαθηµάτων µε τα Προπτυχιακά µαθήµατα και πιθανές Προπτυχιακές κατευθύνσεις στα Τµήµατα. 4 Η ενεργοποίηση του Δικτύου και ο σχεδιασµός Παρατηρητηρίου παρακολούθησης και αξιολόγησης εξασφαλίζει τη βιωσιµότητα των προγραµµάτων, αναδεικνύοντας έτσι τα µαθήµατα εκείνα που θα µπορέσουν τελικά να αναβαθµίσουν την εκπαιδευτική διαδικασία τόσο σε επίπεδο Τοµέα όσο και σε επίπεδο διατµηµατικών συνεργειών µε ευεργετικά πολλαπλασιαστικά αποτελέσµατα στις Προπτυχιακές Σπουδές. Στην πραγµατικότητα, το αποτέλεσµα της διαδικασίας αυτής θα αναδείξει την αληθινά βιώσιµη, µακροχρόνια φυσιογνωµία των Μεταπτυχιακών Σπουδών στο Ε.Μ.Π.

Τα παραπάνω θέµατα παραµένουν ανοικτά ακόµα και σήµερα τόσο σε επίπεδο εθνικής εκπαιδευτικής και κοινωνικής πολιτικής όσο και σε επίπεδο Ε.Μ.Π.

Η διαδροµή στο Ε.Μ.Π. τη δεκαετία 1990:

Τον Μάιο του 1992, η Επιτροπή Μεταπτυχιακών Σπουδών (εισήγηση 19-5-1992), έπειτα από συνεχείς συσκέψεις και επεξεργασίες µε τη συµµετοχή όλων των Τµηµάτων, διαµόρφωσε ένα καταρχήν Πλαίσιο Στρατηγικής για την Ανάπτυξη και την Οργάνωση των Μεταπτυχιακών Σπουδών στο Ε.Μ.Π. (απόφαση Συγκλήτου 12-6-1992) υιοθετώντας δύο παράλληλους άξονες µεταπτυχιακών σπουδών:

Ι. Την απόκτηση Διδακτορικού Διπλώµατος –ήδη τότε σε ισχύ–, αναθέτοντας την οργάνωση και την ευθύνη στα Τµήµατα, µε πρόβλεψη κορµού υποχρεωτικών µαθηµάτων. Διατυπώσαµε τις συνέργειες και τη σηµασία της αναβάθµισης της διδακτορικής διαδροµής µε πολιτικές ενίσχυσης της βασικής έρευνας.

ΙΙ. Την απόκτηση Μεταπτυχιακού Διπλώµατος Ειδίκευσης -αναθέτοντας την οργάνωση και την ευθύνη σε διατµηµατική ή διαπανεπιστηµιακή συνέργεια-, επίσης µε κορµό υποχρεωτικών µαθηµάτων.

Κύριο θέµα η οργάνωση της συνεργασίας µεταξύ επιστηµονικών περιοχών, σύµφωνα µε το ισχύον νοµοθετικό πλαίσιο, η οποία θα αποτελούσε µοχλό στρατηγικής σηµασίας για τη µελλοντική ανάπτυξη του Ε.Μ.Π., αλλά και της εκπαίδευσης γενικότερα, και η διεπιστηµονική προσέγγιση στα µεταπτυχιακά προγράµµατα, η οποία ενισχύει και αναδεικνύει τις πολλαπλές περιοχές που αναπτύσσονταν ανεπαρκώς και µεµονωµένα. Η εισήγηση προς τη Σύγκλητο περιλάµβανε, ενδεικτικά, στρατηγικής σηµασίας περιοχές κατάλληλες για τέτοιες συνέργειες. Το σύνθετο πρόβληµα που αντιµετώπισε η Επιτροπή Μεταπτυχιακών Σπουδών υπήρξε η υπέρβαση των αντιθέσεων µεταξύ των Τµηµάτων, η διασφάλιση της διεπιστηµονικότητας, η οποία προστάτευε και την ισχύ του διπλώµατος του µηχανικού, το τεράστιο έργο εναρµόνισης του προσανατολισµού και της έµφασης των προγραµµάτων, του προγράµµατος των µαθηµάτων, της οργάνωσης κ.λπ.

Καταρτίσαµε τον Κανονισµό Μεταπτυχιακών Σπουδών (28-5-1993), τον οποίο ενέκρινε η Σύγκλητος (25-6-1993). Ο Κανονισµός προέβλεπε για πληθώρα θεµάτων σχετικά µε τη δοµή και την οργάνωση των σπουδών, την οικονοµική τους υποστήριξη, τα κριτήρια αποδοχής και τις υποχρεώσεις των Υποψηφίων Διδακτόρων, τις υποχρεώσεις των µελών Δ.Ε.Π., καθώς και µεταβατικές διατάξεις. Επίσης, η Επιτροπή υπέβαλε αργότερα (27-2-1995) ένα πλήρες Σχέδιο Κανονισµού Ερευνητικών Πανεπιστηµιακών Ινστιτούτων (Ε.Π.Ι.), το πρώτο σκέλος του οποίου ενέκρινε η Σύγκλητος και διαβίβασε το υπόλοιπο στα Τµήµατα ώστε να εκφράσουν τις απόψεις τους.

Για ένα τόσο µεγάλο νέο θέµα ήταν φυσικό να υπάρξει, µε µεµονωµένες εξαιρέσεις, καταρχήν αδράνεια για την εκκίνηση της διαδικασίας και ουσιαστικής ενεργοποίησης των Τµηµάτων. Αναγνωρίζοντας το γεγονός ότι βρισκόµασταν σε αρχικό στάδιο και ότι υπήρχαν κρίσιµα βήµατα τα οποία έπρεπε να γίνουν συντονισµένα, η Επιτροπή οργάνωσε Ηµερίδα στις 15-3-1994 µε τη συµµετοχή όλων των Τµηµάτων, του Τεχνικού Επιµελητηρίου, της Γ.Γ.Ε.Τ. και του Σ.Ε.B. µε θέµα “Η Δυναµική των Μεταπτυχιακών Σπουδών-Έρευνας, Στρατηγική, Σχεδιασµός, Οργάνωση. Ο Ρόλος του Ε.Μ.Π.”. Και ενώ η παραπάνω διαδικασία βρισκόταν σε αρχική δυναµική εξέλιξη και ο προβληµατισµός εµβάθυνε στα κύρια διαρθρωτικά ζητήµατα στα οποία αναφέρθηκα παραπάνω, τέθηκε το ζήτηµα της χρηµατοδότησης (µε προτεινόµενη χρηµατοδότηση για το σύνολο των προγραµµάτων 15.030.000.000 δρχ. την πρώτη πενταετία).

Κατά τη διάρκεια του εαρινού εξαµήνου του 1995, η δραστηριότητα στο Ε.Μ.Π. και οι δραστηριότητες της Επιτροπής συνδέθηκαν σχεδόν αποκλειστικά µε την προετοιµασία υποβολής των προτάσεων στο 2ο Κ.Π.Σ. για την Τριτοβάθµια Εκπαίδευση. Σε αυτό το πλαίσιο, η προσπάθεια στράφηκε σε δύο κατευθύνσεις:

Ι. Συνεργασία µε το Υπουργείο και τα άλλα Α.Ε.Ι. Συµµετείχαµε στη Διαπανεπιστηµιακή Οµάδα Εργασίας (Δ.Ο.Ε.), η οποία έκανε αποδεκτές τις θέσεις του Ε.Μ.Π. και ολοκλήρωσε τις εργασίες της στις 5-5-1995.

ΙΙ. Εσωτερικός προγραµµατισµός στο Ε.Μ.Π. Τα Τµήµατα προσδιόρισαν για ποιες επιστηµονικές περιοχές ενδιαφέρονται και, σε συνεχή συνεργασία µε την Επιτροπή, οργάνωσαν και συντόνισαν τις σχετικές διαδικασίες υποβολής των προτάσεων για χρηµατοδότηση.

Στις 20-6-1995, η Επιτροπή υπέβαλε πλήρη πρόταση στη Σύγκλητο για:

Ι. Χρηµατοδότηση ήδη θεσµοθετηµένων Μεταπτυχιακών Προγραµµάτων, όπως για παράδειγµα αυτό της Βιοϊατρικής Τεχνολογίας,

ΙΙ. Διαδικασία Έγκρισης και Χρηµατοδότησης νέων Διατµηµατικών και Διαπανεπιστηµιακών Μεταπτυχιακών Προγραµµάτων, και

ΙΙΙ. Διαδικασία Έγκρισης και Χρηµατοδότησης Προγραµµάτων που οδηγούν σε Διδακτορικό Δίπλωµα.

Στις συνεδριάσεις της Συγκλήτου (30-6-1995, 7-7-1995, 14-7-1995), έπειτα από διεξοδικές συζητήσεις σχετικά µε το γενικότερο πλαίσιο πολιτικής, συγκεκριµένες προτάσεις και ειδικές ρυθµίσεις για τα Μεταπτυχιακά Προγράµµατα, εγκρίθηκε τελικώς η υποβολή των προτάσεων για χρηµατοδότηση των Προγραµµάτων που οδηγούν απευθείας σε Διδακτορικό Δίπλωµα καθώς και των Διεπιστηµονικών Διατµηµατικών και Διαπανεπιστηµιακών Προγραµµάτων:

Α. Το Διδακτορικό Δίπλωµα. Το Δίπλωµα θα απονέµεται από το Ε.Μ.Π. και ο τίτλος θα είναι Διδάκτωρ Μηχανικός Ε.Μ.Π. ή Διδάκτωρ Ε.Μ.Π. Το Ίδρυµα δεν επιβάλλει δίδακτρα. Το ύψος των υποτροφιών των σπουδαστών των Μεταπτυχιακών Προγραµµάτων Ειδίκευσης θα είναι του ιδίου ύψους µε άλλες υποτροφίες που δίνει το Ίδρυµα.

Β. Τα Διεπιστηµονικά Διατµηµατικά Προγράµµατα: H Σύγκλητος ενέκρινε δεκαοκτώ καταρχήν προϋπάρχοντα και νέα Προγράµµατα5 (Τοµέας Tεχνολογικών Επιστηµών, Τοµέας Θετικών Επιστηµών, Τοµέας Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστηµών) ανάµεσα στα οποία Πολεοδοµικός και Χωροταξικός Σχεδιασµός, Αρχιτεκτονικός Σχεδιασµός και Χώρος, Συντήρηση και Αποκατάσταση Μνηµείων και Συνόλων µε δύο πτυχία: α. Συντήρηση και Αποκατάσταση Αρχιτεκτονικών Μνηµείων και Συνόλων, και β. Συντήρηση και Αποκατάσταση Μνηµείων και Συνόλων µε ειδίκευση στην Προστασία και Αποκατάσταση των Υλικών των Μνηµείων. Mετά την υποβολή των προτάσεων το Υπουργείο προχώρησε σε σταδιακή έγκριση των Προγραµµάτων ζητώντας πρόσθετα στοιχεία. Mε περαιτέρω επεξεργασίες, προσθήκες, τροποποιήσεις, συνενώσεις και αλλαγές, οι οποίες κρίθηκαν από τα Tµήµατα απαραίτητες, η Σύγκλητος οριστικοποίησε (Aπρίλιος 1997) τον κατάλογο Προγραµµάτων µε σκοπό να προωθηθεί στο YΠ.Π.E.Θ. για έγκριση. Συστηµατική υπήρξε επίσης η επεξεργασία της χρηµατοδότησης για κάθε πρόταση και η συµπλήρωση των Τεχνικών Δελτίων Έργων σε συνεργασία της Επιτροπής µε τον Ε. Χίνη, τον Α. Σιαπκαρά και οµάδα συνεργατών, τα οποία εν συνεχεία υποβλήθηκαν στο YΠ.Π.E.Θ. Τον Αύγουστο 1997 το Υπουργείο έκρινε καταρχήν θετικά τη θεσµοθέτηση δεκατριών Προγραµµάτων του κύκλου τεχνολογικών επιστηµών -αν και µε σηµαντική περικοπή των προϋπολογισµών τους, οδηγώντας έτσι στην ανάγκη επαναπροσδιορισµού των πακέτων εργασίας, των παραδοτέων και των δαπανών- επιφυλασσόµενο να εξετάσει σε δεύτερο χρόνο τα έξι υποβληθέντα Προγράµµατα των υπόλοιπων δύο κύκλων σπουδών.

Την ίδια εποχή, η Επιτροπή κατάρτισε σχέδιο για τη διοίκηση των Διατµηµατικών Προγραµµάτων, τα κριτήρια επιλογής σπουδαστών (έγκριση Συγκλήτου 22-12-1995) και το Σχέδιο Κανονισµού Υποτροφιών σε Μεταπτυχιακούς Σπουδαστές και Υποψήφιους Διδάκτορες. Αργότερα, εκκίνησε τη διαδικασία σύνθεσης Οδηγού Μεταπτυχιακών Σπουδών του Ιδρύµατος, µε το πλαίσιο, τις αρχές, τη δοµή και τη ροή για το σύνολο των Μεταπτυχιακών Σπουδών, τον οποίον η Σύγκλητος Ειδικής Σύνθεσης (2-4-1999) ολοκλήρωσε και κωδικοποίησε σύµφωνα µε τις εισηγήσεις των Tµηµάτων, των E.Δ.E. και της Επιτροπής.

Σε συνεχή γόνιµη συνεργασία µε τα Τµήµατα, την Προϊσταµένη της Γενικής Διεύθυνσης Διοικητικής Στήριξης και Σπουδών Ε. Δραγασάκη, την Ε. Παπαγιάννη του Τµήµατος Σχολών, την Προϊσταµένη της Διεύθυνσης Σπουδών Ι. Γυφτάκη, την Προϊσταµένη του Τµήµατος Μεταπτυχιακών Σπουδών και Έρευνας Ε. Πανέλλη, την Α. Καλού, την Yπεύθυνη του Γραφείου B’ K.Π.Σ. N. Ξαναλάτου, τους E. Mαχαίρα και Γ. Kατράνη της Nοµικής Yπηρεσίας και άλλα στελέχη της Διοίκησης του Ε.Μ.Π, επί πρυτανείας Θ. Ξανθόπουλου, Ε. Γαλανή και Ε. Παπαγιαννάκη, ολοκλήρωσε τον Δεκέµβριο 1997 την υποβολή των Διεπιστηµονικών Διατµηµατικών Προγραµµάτων Μεταπτυχιακών Σπουδών (Δ.Π.M.Σ) για θεσµοθέτηση και χρηµατοδότηση και σε συνεργασία µε το ΥΠ.Π.E.Θ. ετοιµάσαµε τις Yπουργικές Αποφάσεις, οι οποίες δηµοσιεύθηκαν σταδιακά το 1998.

Η Επιτροπή διαπίστωσε (εισήγηση προς τη Σύγκλητο 20-6-1995) ότι η χρηµατοδότηση δεν άφησε να εξελιχθεί οµαλά η πραγµατική εικόνα της δυναµικής των δυνατοτήτων των Α.Ε.Ι. και του Δηµόσιου Φορέα σε ό,τι αφορά τη δηµιουργία Μεταπτυχιακών Σπουδών, και αυτός είναι ένας λόγος που καθιστά απαραίτητη την παρακολούθηση της βιωσιµότητας των Προγραµµάτων, όταν αυτά αρχίσουν να λειτουργούν, και την αποσαφήνιση των κριτηρίων καθορισµού της επιτυχίας τους. Η συγκυρία της χρηµατοδότησης δηλώνει περισσότερο παρά ποτέ την αναγκαιότητα ύπαρξης στρατηγικής και καθορισµού των επιλογών και των στόχων του Ιδρύµατος. Διαπιστώσαµε τότε πόσο απαραίτητος είναι ο συνεχής και πολύµορφος διάλογος για την ανάπτυξη των Μεταπτυχιακών Σπουδών και την ενίσχυσή τους µε κριτήριο τη µακροπρόθεσµη σπουδαιότητά τους. Τα Τµήµατα και η Επιτροπή είχαν διατυπώσει θέµατα για διερεύνηση όπως η επιλογή και η ανανέωση επιστηµονικών περιοχών -οι οποίες στο πλαίσιο µιας ευρύτερης στρατηγικής θα συµβάλουν στον εκσυγχρονισµό της έρευνας και της εκπαίδευσης-, η διαρκής µελέτη των αναγκών της αγοράς, η συνύπαρξη και οι επικαλύψεις από αντίστοιχα προγράµµατα σε άλλα Α.Ε.Ι., η σχέση έρευνας και σπουδών, η ενίσχυση επιστηµονικών περιοχών τις οποίες δεν ευνοεί η αγορά, τα κριτήρια επιλογής των σπουδαστών, η χρονική και ποιοτική συσχέτιση Προπτυχιακών-Μεταπτυχιακών Σπουδών, ο συντονισµός των µαθηµάτων, η διοίκηση των Διατµηµατικών Προγραµµάτων κ.λπ.

Αφού αντιµετωπίστηκε η “θύελλα” της χρηµατοδότησης, υπήρξε ξανά χρόνος για περισυλλογή και ανασυγκρότηση. Διατυπώσαµε τις θέσεις µας, αποδελτιοποιώντας τις απόψεις των Tµηµάτων, για το Σχέδιο Νόµου σχετικά µε την Αναµόρφωση του Θεσµικού Πλαισίου των Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Ελλάδα (1999). Συνεχίσαµε να συµβάλλουµε στη διοικητική αναδιοργάνωση του Ε.Μ.Π. για την υποστήριξη των Μεταπτυχιακών Σπουδών. Και µε τα Διεπιστηµονικά Προγράµµατα κοντά στην εκκίνηση, η έµφαση επανήλθε στη δυναµική των συσχετίσεων (βλ. παραπάνω). H Επιτροπή ασχολήθηκε ιδιαίτερα µε τον θεσµό των Προδιδακτορικών Σπουδών. 6 Διαδικασία η οποία στόχευε να συνδέσει µε ουσιαστικό τρόπο το περιεχόµενο των βασικών µαθηµάτων και των µαθηµάτων εµβάθυνσης των Τοµέων αλλά και των ειδικευµένων µαθηµάτων των Διατµηµατικών Προγραµµάτων µε τις Διδακτορικές Διατριβές -χωρίς να είναι υποχρεωτική η απόκτηση M.Δ.E. (Μεταπτυχιακό Δίπλωµα Ειδίκευσης), σήµερα Δ.M.Σ. (Δίπλωµα Μεταπτυχιακών Σπουδών)- πριν από το Διδακτορικό Δίπλωµα (εισήγηση Επιτροπής 7-10-1997, αποφάσεις Συγκλήτου 17-10-1997 και 7-11-1997). Η πλήρης διαδικασία, οι συνέργειες, τα βήµατα, οι προϋποθέσεις της διττής ακαδηµαϊκής διαδροµής υπό το πρίσµα της ενίσχυσης της διεπιστηµονικότητας, αλλά και της ενίσχυσης των επιµέρους επιστηµονικών περιοχών των Τµηµάτων, περιλαµβάνονται στον ολοκληρωµένο Κανονισµό Μεταπτυχιακών Σπουδών, Φ.Ε.Κ. 1098, 5-9-2000.

H θεσµοθέτηση και η έναρξη λειτουργίας των Μεταπτυχιακών Σπουδών στο E.M.Π έχει ολοκληρωθεί από το ακαδηµαϊκό έτος 1998-1999. Έχουν περάσει ήδη είκοσι χρόνια. Δεν πραγµατοποιήθηκε το σύνολο των παραπάνω επιδιώξεων. Ίσως µερικοί στόχοι να βελτιώθηκαν ή να µετασχηµατίστηκαν παρακολουθώντας τις αλλαγές των καιρών, τις θεσµικές µεταβολές και τις ανάγκες των Σχολών. Πολλά σηµαντικά θέµατα παραµένουν σε εκκρεµότητα:

Πώς θα καταστεί δυνατό το δηµόσιο Πανεπιστήµιο, οι Σχολές, οι Τοµείς, τα Εργαστήρια να παίξουν σηµαντικό ρόλο σε µια προσπάθεια αναθεώρησης της ερευνητικής πολιτικής σε εθνικό επίπεδο; Nα συµβάλουν στη διάρθρωση ερευνητικών εθνικών πρωτοβουλιών µε σκέψεις, µεθόδους, ερευνητικές επιλογές και πολιτικές θέσεις στο πλαίσιο µίας πραγµατικότητας που αφορά κυρίως χώρες -όπως η Ελλάδακαι κοινωνικούς σχηµατισµούς που δεν διαθέτουν προνοµιακή θέση στον ευρωπαϊκό συσχετισµό δυνάµεων; H εµπειρία µας έχει δείξει ότι µέσω της χρηµατοδότησης υποβαθµίζονται ή και αποκλείονται από την έρευνα φαινόµενα και ζητήµατα που εξελίσσονται σε χώρους µε λιγότερο αναπτυγµένους ερευνητικούς – εκπαιδευτικούς µηχανισµούς, φαινόµενα ωστόσο κρίσιµα όχι µόνο για την ένταξή τους στην ευρωπαϊκή πραγµατικότητα, αλλά και επειδή αφορούν ερµηνείες ή νέες διαστάσεις των ίδιων των προβληµάτων που απασχολούν συνολικά τον ευρωπαϊκό χώρο. 7

Ως ισχυρός, ανεξάρτητος εκπαιδευτικός θεσµός το δηµόσιο πανεπιστήµιο µπορεί να εγγυηθεί την ανάπτυξη ελεύθερης και δηµιουργικής έρευνας. Nα σχεδιάσει δράσεις αναβάθµισης της έρευνας και της εκπαίδευσης, να γίνει φορέας εξισορρόπησης των τεχνολογικών, των εκπαιδευτικών και των κοινωνικών ανισοτήτων. Ποιοί είναι οι πραγµατικοί εταίροι µιας τέτοιας προσπάθειας; Ποια είναι τα κατάλληλα δίκτυα συνεργασίας ερευνητικών – εκπαιδευτικών πυρήνων; 8

O σχεδιασµός µίας νέας ερευνητικής και εκπαιδευτικής πολιτικής µπορεί να δράσει καταλυτικά προς αυτήν την κατεύθυνση. Aν όλα αυτά µας απασχολούν σήµερα θα ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρον και ιδιαίτερα χρήσιµο να αξιολογηθεί µε αυτό το πρίσµα η επιτυχία των Μεταπτυχιακών Σπουδών, οι επιλογές των θεµάτων, οι συνέργειες, η ετοιµότητά τους στο διαρκώς εξελισσόµενο κοινωνικο-οικονοµικό περιβάλλον. H εµπειρία που έχει συσσωρευθεί, θα µπορούσε να οδηγήσει σε γόνιµες αναθεωρήσεις και τροποποιήσεις.

Το κείµενο αντλεί, επίσης, από:

Πρακτικά Συνεδριάσεων Συγκλήτου.

Αρχεία Συγκλητικής Επιτροπής Μεταπτυχιακών Σπουδών (Σ.E.M.Σ).

Πρακτικά Ηµερίδας, Ε.Μ.Π. για την Ανωτάτη Παιδεία, 19 Οκτωβρίου 1995.

Πρακτικά Ηµερίδας, Ε.Μ.Π. Οι Μεταπτυχιακές Σπουδές των Πολυτεχνείων. Εµπειρίες και Προοπτικές, 30 Μαρτίου 2006.

Ε. Παναγιωτάτου, Απολογισµός της Επιτροπής Μεταπτυχιακών Σπουδών Ε.Μ.Π. 1992-1996, Πυρφόρος, Μάιος-Ιούνιος 1996.

Ε. Παναγιωτάτου, Απολογισµός της Επιτροπής Μεταπτυχιακών Σπουδών Ε.Μ.Π. 1996-1997, Αρχείο Σ.Ε.Μ.Σ.

Ε. Παναγιωτάτου, Απολογισµός της Επιτροπής Μεταπτυχιακών Σπουδών Ε.Μ.Π. 1997-1998, Αρχείο Σ.Ε.Μ.Σ.

Ε. Παναγιωτάτου, Απολογισµός της Επιτροπής Μεταπτυχιακών Σπουδών Ε.Μ.Π. 1998-1999, Αρχείο Σ.Ε.Μ.Σ.

N. Μαρκάτος, Ανωτάτη Παιδεία Δηµόσιο ή Εµπορευµατικό Αγαθό;, Ηµερίδα για την Ανωτάτη Παιδεία, 19 Οκτωβρίου 1995.

Γ. Τσαµασφύρος, Οικονοµική Ανάπτυξη Πανεπιστηµίου και η Σηµασία του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, Ηµερίδα για την Ανωτάτη Παιδεία, 19 Οκτωβρίου 1995.

Ε. Παναγιωτάτου, Οι Μεταπτυχιακές Σπουδές στο Ε.Μ.Π. Ένα Χρονικό, Ε.Μ.Π., Πυρφόρος, Μάρτιος-Απρίλιος 1996.

Ε. Παναγιωτάτου, B. Ι. Παπάζογλου, Σ. Ε. Σιµόπουλος, Το Πολυτεχνείο µε αριθµούς, στο “160 Χρόνια, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο”, Η Καθηµερινή, “Επτά Ηµέρες”, 17-11-1996.

1 Την Επιτροπή αποτελούσαν ο Αντιπρύτανης και Πρόεδρος της Επιτροπής Γ. Τσαµασφύρος, κατόπιν E. Γαλανής. Η εκλεγείσα Προεδρεύουσα και Αντιπρόεδρος Ε. Παναγιωτάτου (1991-1999). Θ. Ξανθόπουλος µε την ιδιότητα του Πρύτανη (1997- ). Oι Eκπρόσωποι των Ακαδηµαϊκών Tµηµάτων: Πολιτικών Mηχανικών A. Γιώτης, κατόπιν Θ. Ξανθόπουλος και στη συνέχεια A. Kουνάδης, Mηχανολόγων Mηχανικών A. Kανάραχος, κατόπιν Γ. Mπεργελές και στη συνέχεια Σ. Tσαγγάρης, Hλεκτρολόγων Mηχανικών Ι. Αβαριτσιώτης, κατόπιν N. Ουζούνογλου, Aρχιτεκτόνων Mηχανικών E. Παναγιωτάτου, κατόπιν A. Πεχλιβανίδου και στη συνέχεια Ι. Πολύζος, Xηµικών Mηχανικών Δ. Mαρίνος- Kουρής, κατόπιν I. Σιµιτζής, Aγρονόµων Tοπογράφων Mηχανικών M. Γιαουτζή, κατόπιν Μ. Κάβουρας, Mηχανικών Mεταλλείων Mεταλλουργών I. Kουµαντάκης, Nαυπηγών Mηχανολόγων Mηχανικών Θ. Λουκάκης, κατόπιν N. Kυρτάτος και στη συνέχεια Σ. Mαυράκος, Γενικού Tµήµατος A. Mπακόπουλος, κατόπιν Γ. Zουπάνος και στη συνέχεια Ε. Αγγελόπουλος. Oι Eκπρόσωποι του Συλλόγου Mεταπτυχιακών Σπουδαστών- Πρόεδροι A. Mιχιώτης, κατόπιν B. Bεσκούκης-, K. Kαραλής, A. Λαµπρόπουλος κ.ά. Oι εκπρόσωποι Δ.Π., E.Δ.T.Π., I.Δ.A.X., A. Ραζακιά, X. Tσιάκαλος, K. Λάσκαρης κ.ά. Παρίσταντο η Προϊσταµένη της Γενικής Διεύθυνσης Διοικητικής Στήριξης και Σπουδών Ε. Δραγασάκη, η Yπεύθυνη του Γραφείου B’ K.Π.Σ. N. Ξαναλάτου και A. Σιαπκαράς.

2 Βλ. E. Παναγιωτάτου, Ηµερίδα για τις Μεταπτυχιακές Σπουδές, E.M.Π., 15 Mαρτίου 1994, B. Bεσκούκης, E. Παναγιωτάτου, Μεταπτυχιακές Σπουδές, Πορίσµατα, Θέµατα για Συζήτηση, Ε.Μ.Π., Πυρφόρος, Σεπτέµβριος- Οκτώβριος 1994, E. Παναγιωτάτου, Εκπαίδευση 2000, Μεταπτυχιακές Σπουδές και Έρευνα στα Ελληνικά A.E.I., Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευµάτων, Kέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας, Σύνοδος Πρυτάνεων, Xαροκόπειο Πανεπιστήµιο, 26-27 Μαΐου 1997.

3 Βλ. Ε. Παναγιωτάτου, Εκπαίδευση, Έρευνα, Πόλη, Πολεοδοµία, στο “Πόλη και Χώρος από το 20ο στον 21ο αιώνα”, Ε.Μ.Π., 2004.

4 Βλ. E. Παναγιωτάτου, 1997, op.cit.

5 Bλ. Ε. Παναγιωτάτου, Απολογισµός της Επιτροπής Μεταπτυχιακών Σπουδών Ε.Μ.Π. 1992-1996, Πυρφόρος, Μάιος-Ιούνιος 1996.

6 Βλ. Θ. Ξανθόπουλος, Oι Mεταπτυχικές Σπουδές στα A.E.I. και E.M.Π., Ιστορικό και Προτάσεις Πολιτικής, Δράσεων και Οργάνωσης, Ε.Μ.Π., Πυρφόρος, Mάρτιος-Aπρίλιος 1997.

7 Βλ. Ε. Παναγιωτάτου, 2004, op.cit.

8 Βλ. Ibid.